Artur Czajkowski

Nim przybył do Słowian Chrystus

„Wierzenia Prasłowian” Jakuba Zieliny to publikacja podejmująca się niebywale trudnego zadania zbadania mitów i kultów przedchrześcijańskich u Słowian. Główne problemy analiz i poszukiwania konkretnych wiadomości w tym zakresie tkwią przede wszystkim w braku obszernych źródeł (u nas oprócz Kowalika, Afanasiewa, Strzelczyka, Brücknera, Szyjewskiego czy Gieysztora niewielu jest jeszcze specjalistów z tego zakresu), a większość materiału to relikty i przedmioty archeologiczne. Ale mimo skondensowanej postaci książki autor dochodzi do trafnych i podpartych przypisami spostrzeżeń, które rozbudowują wiedze podmiotową mitologii słowiańskiej.

Niniejsza publikacja uporządkowana jest w siedmiu rozdziałach poruszających wierzenia w konkretnych dziedzinach a aspektach, jak „Wyobrażenia centrum kosmosu” oraz „Bogini Matka”, które skupiają się na poszczególnych punktach, obrazujących religijny sposób myślenia, umotywowany widzianymi albo niewyjaśnionymi zjawiskami, wykraczającymi poza możliwości poznawcze dawnego ludu.

Napisane przystępnym, niesprawiającym żadnych problemów i wystarczająco jasnym językiem „Wierzenia Prasłowian” precyzyjnie objaśniają, w co wierzyły tytułowe grupy ludności oraz w jaki sposób oddawały część swym bóstwom – większość informacji na ten temat udało się autorowi wydobyć z skąpej skarbnicy prac polskich naukowców, ale Zielina ośmielił się także samemu zinterpretować niektóre kwestie, co zaowocowało wprowadzeniem do kanonu nowych faktów i usystematyzowaniem owych wierzeń. Dociekanie, co stanowiło centralną część wiary i wykazanie specyfiki (hipotetycznej) kultury i religii Prasłowian również stanowi cel, jaki stara się osiągnąć w monografii badacz. Nie zapomina także o oddziaływaniu wierzeń na życie codzienne – ubiór, biżuterię, sposób postrzegania symboli, bohaterowie, rytuały i hierarchię wartości, czyli pod lupą otrzymujemy wszystkie przejawy kulturowe Słowian w odniesieniu do ich mitologii.

Bardzo ciekawe efekty przyniosła metodologia Zieliny polegająca na komparatystycznym podejściu do literatury przedmiotu, doszukiwaniu się swoistych toposów, archetypów i wzorców – kanonu, według którego mogły powstawać przytaczane mity, konkretne wierzenia. Czytelnikowi interesującemu się zagadnieniami mitologicznymi i religioznawczymi nie tylko – za sprawą opracowania autora – może zapoznać się z całkiem bogatym, choć niestety mało znanym światem przedchrześcijańskich wierzeń Słowian, ale także doszukiwać się analogii w innych religiach (ich bohaterach, zjawiskach, symbolach), porównywać pokrewne cechy i starać się szukać wspólnych trzonów.

Jakub Zielina w „Wierzeniach Prasłowian” zaproponował nowe podejścia do wyznań „naszych” praszczurów, postarał się stworzyć synkretyczne kompendium wiedzy, łączące w sobie informacje, pochodzące ze źródeł uznanych specjalistów w tej dziedzinie, jak i dołączył niemało swoich przemyśleń i interpretacji, co pozwoliło mu niejako domknąć książkę, nie pozostawiwszy zbyt wielu luk i braków (wynikających ze skąpego materiału badawczego). W literaturze przedmiotu niniejsza publikacja staje się zatem częścią kanonu, popularyzującą naukę o wierzeniach przedchrześcijańskich na ziemiach dawnych Słowian w sposób zwięzły, klarowny i przejrzysty.